Mea Bea Aranea

Mea Bea aranea 

Fila rete inter petras 

Quando illa ha finite 

Veni sonos ex le detra 

 

Chiccolito le mosquito 

Capturate, ille plora 

Mea Bea aranea 

Dice: Wi-Fi tu favora? 

Besonios

Le auto besonia benzina

Le computator besonia electricitate

Le percolator besonia aqua

Le anima besonia amor

Retorno subite

Transformation 

Crepusculo super nubes 

Memorias fatigate

Contar in francese e danese

 

Chronica publicate in Panorama in interlingua, no.3, 2022

Le majoritate del linguas ha un systema regular de contar, con numeros singular, decenas, centenas et cetera. Ma il ha linguas que non se satisface con un solution tanto simplistic, e in vice ha un solution multo plus raffinate. Io presentara duo exemplos.

Le prime exemplo es francese. Le interessante parte es le decenas. Usque sexanta toto es simple: 

dix, vingt, trente, quarante, cinquante, soixante. Ma septanta se appella ”soixante-dix”, ”sexanta-dece”. Isto continua con ”soixante-onze”, ”sexanta-undece” et cetera. Septanta-novem es ”soixante-dix-neuf”, ”sexanta-dece-novem”, ”60+10+9=79”. Quando nos arriva a octanta, le systema se cambia. Nos ha quatro vintenas: ”quatre-vingt”. Pois nos ha ”quatre-vingt-et-un” et cetera. Novanta es ”quatre-vingt-dix”. Quando nos arriva a novanta-novem, nos ha ”quatre-vingt-dix-neuf”, ”4x20+10+9=99”. Isto es mathematica a un alte nivello.

Pro le francophonos in Belgio isto es troppo difficile. Ibi post ”soixante” on ha ”septante”, ”Huitante” e ”nonante”. 

Le secunde exemplo es danese. Anque hic le decenas es interessante. Usque quaranta toto es simple:

ti, tyve, tredive, fyrre (dece, vinti, trenta, quaranta). Ma post isto veni ”halvtreds”. Isto es un abbreviation de ”halv tredje snes”, ”medie tertie vintena”. Alora, nos ha le medietate del tertie vintena (e naturalmente jam duo plen vintenas), 10+20+20=50. Pois veni ”tres” (”tre snes”), tres vintenas, ”halvfjerds” (”halv fjerde snes”), ”le medietate del quarte vintena”, ”firs” (”fire snes”), ”quatro vintenas”, ”halvfems” (”halv fem snes”), (”le medietate del quinte vintena”), e finalmente ”hundrede”. Isto es simplemente ”cento”. 

Un altere cosa characteristic es que on comencia con le secunde numero in per exemplo cinquanta-un: en og havtreds (1+10+20+20=51).

Le systema de contar con vintenas es plus vetere que illo de decenas. Isto se appella le systema vigesimal, del latin vicesimus, ”le vintesime”. Illo esseva commun in plure linguas occidental (e anque in altere partes del mundo), ma ha disparite del lingua quotidian in le tempore moderne. Ma in francese e danese illo remane, como un reliquia historic.

Il sembla que le contar in vintenas esseva multo practic in le passato, ante que on poteva scriber numeros. In vice on poteva per exemplo facer incisiones in bastonettos. Le parola anglese pro vintena es ”score”. Iste parola veni del ancian lingua nordic e le signification es de facto ”incision”.

Ma como contar usque vinti, solmente usante le digitos? Esque on anque usava le digitos del pedes?

Un alternativa es que on contava usque cinque a un mano. Al altere mano, post cata cinque al prime mano, on moveva le pollice super le altere digitos, assi habente quatro positiones pro cinque numeros, 5x4=20. Iste theoria es speculative, ma corresponderea al systema sexagesimal del sumerianos, ubi on con le pollice contava le phalanges del quatro remanente digitos. Quatro digitos con tres phalanges face duo-dece, un altere importante numero. Con le altere mano on conta cinque, assi nos arriva a sexanta (12x5=60). 12 e 60 nos recognosce del horologio. 

Svedeses dice que daneses conta in un estranie e illogic maniera. Ma illes non comprende que sovente lo que sembla esser illogic, solmente es logica a un plus alte nivello, assi como chaos es un multo complexe forma de ordine.

Alora, franceses e daneses! Continua contar vostre vintenas. Mille gratias, o forsan io debe dicer: cinquanta vintenas gratias (50x20=1000) pro preservar le ancian modo de contar in vostre belle e characteristic linguas!