Kaleidoscopic peculiaritates

Trans un kaleidoscopio io spectava:

videva cosas que io non expectava

Luce entrava trans plure aperturas

lassante me vider fragmentos de verdura

Triangulos, hexagonos

e altere polygonos

Verde, jalne lumine

planta un micre semine

in mi phantasia, que es vermente

le kaleidoscopio de mi proprie mente

e me monstra multe mystic imagines,

peculiaritates, facies sin nomines

Tosto hiberno

Tosto hiberno

-frigide inferno

o un saison

de activation?

Skiar, patinar,

divertente se ben,

natal celebrar

e Silvestre tamben,

le hiberno rende

bastante placente

Qui le chance prende

se amusa, vermente!

Le "interlingua" de Google

Chronica publicate in Panorama in interlingua, no. 3/2017

In novembre 2016, Google scribeva in su blog research.googleblog.com que le nove systema computatorial pro traduction automatic,"Google Neural Machine Translation (GNMT)" , habeva inventate su proprie "interlingua". Le equipa de recerca habeva experimentate con le nove systema, le qual analysa traductiones in reguardo de integre phrases e contextos, faciente le traductiones de plus in plus melior e accurate. Illes comparava traductiones inter tres linguas: anglese, japonese e coreano. Le systema analysava traductiones inter anglese e le duo linguas asiatic, ma non inter japonese e coreano. Postea illo debeva traducer inter japonese e coreano, e le resultato era multo bon. In le experimento, le systema faceva isto sin information super previe traductiones inter le duo linguas! Le recercatores alora concludeva que GNMT habeva create su proprie "interlingua", un forma de codice semantic que possibilisa iste nove forma de traduction machinal.

Gedalyah Reback in geektime.com se opponeva contra le idea que le systema in se mesme habeva create alique. Secundo ille le simple facto es que, como in le caso de homines, quanto plus linguas le systema sape, tanto plus melior deveni le comprension de nove linguas. Sin reguardo al facto si le systema habeva o non habeva create "un interlingua", le facto remane que Google Translate deveni melior con cata anno. Ma quando illo comenciara traducer de e a Interlingua? Io scribe Interlingua con majuscula, proque il me sembla importante marcar le differentia inter Interlingua de IALA e "un interlingua", le qual Oxford Dictionary defini como "un lingua artificial, inventate pro traduction machinal, le qual face explicite le distinctiones necessari pro traduction successose a un lingua de destination, mesmo ubi illos non son presente in le lingua de fonte."

Interlingua es un nomine popular. Il anque ha le Interlingua de Peano, melior cognoscite como "Latino sine flexione" e le interprisa "Interlingua" que insenia anglese.
Le facto que le nomine interlingua es ambigue pote esser e bon e mal pro Interlingua. Le bon cosa es que homines pote trovar nostre lingua per hasardo, quando illes se occupa con traductiones machinal o quando illes apprende anglese. Le mal cosa es que a vices homines pote confunder nostre Interlingua con altere cosas e perder le opportunitate de apprender lo.

In le futuro proxime, systemas como GNMT potera facer functionante e usabile traductiones in le campo technic o pro besonios de communication quotidian. Forsan in le futuro plus distante, artificial intelligentias potera facer bon traductiones de poesia e belletristica. Ma mesmo tunc, Interlingua de IALA non devenira inactual. Illo non solmente es un lingua pro fines practic, illo es un interlingua non pro machinas, ma pro homines. Illo nos da ver comprension interlingual e intralingual. Certe cosas non pote esser substituite per machinas.

Nonobstante isto, io me gaudera multo le die quando interlingua de Google potera traducer a Interlingua de Gode. Io suspecta que on debe haber un certe amonta de textos in Interlingua in le rete, assi que Google Translate potera facer su analyse profunde de parolas, phrases e contextos. Alora, que nos scribe e scribe e scribe! Con cata parola que nos scribe in Interlingua, nostre lingua cresce e gania terreno. 

Similaritate Interlingua / romaniano

Isto es le none parte in mi serie de comparationes inter Interlingua e altere linguas. In le previe comparationes io ha comparate iste linguas:

Italiano (Similaritate: 80 punctos/percentos)
Latino (Similaritate: 73 punctos/percentos)
Espaniol (Similaritate: 65,5 punctos/percentos)
Portugese (Similaritate: 64 punctos/percentos)
Francese (Similaritate: 49,5 punctos/percentos)
Anglese (Similaritate: 31 punctos/percentos)
Germano (Similaritate: 24,5 punctos/percentos)
Russo (Similaritate: 17,5 punctos/percentos)

Pro anglese e espaniol io primo usava differente vocabularios del cento parolas plus commun. Ma il esseva difficile trovar un tal lista pro portugese. In vice io trovava un lista con cento parolas interessante e representative, e decideva usar lo pro tote le comparationes. Dunque io usava iste lista pro facer nove comparationes pro anglese e espaniol.
Le lista veni de iste adresse:
https://www.portuguesepod101.com/portuguese-word-lists/?page=1

Grande similaritate da 1 puncto, similaritate partial 0,5 punctos e nulle similaritate 0 punctos. Usante le lista de 100 parolas on obtene un correspondentia inter le punctos e le percentos.

Evalutar similaritate e comprensibilitate inter parolas plus o minus similar es difficile. Si vos discoperi evalutationes erronee, per favor commenta e io va corriger le errores.
Quando io es insecur del pronunciation de un parola io usa forvo.com pro controlar lo.

Iste comparationes non es scientific, ma da un resultato approximative.

In iste none parte io compara Interlingua con romaniano:

1. septimana - săptămână 1
2. anno - an 0,5
3. hodie - azi 0
4. deman - mâine 0
5. heri - ieri 1
6. calendario - calendar 1
7. secunda - secundă 1
8. hora - oră 1
9. minuta - minut 1
10. horologio - ceas 0
11. poter - putere 1
12. usar - a folosi, a utiliza 0,5
13. facer - a face 1
14. ir - a merge 0
15. venir - a veni 1
16. rider - a râde 0,5
17. vider - a vedea 0,5
18. longe - lung/-ă 1
19. parve - mic/-ă 0
20. bon - bun/-ă 1
21. belle - frumos/-oasă 0
22. fede - urât 0
23. difficile - dificil/-ă 1
24. facile - simplu/-ă 1 (=simple)
25. mal - rău 0
26. proxime - apropiat/-ă 0
27. placer - plăcere 1
28. salute - Bună (ziua) =bon (die) 0,5
29. die - zi 0
30. tarde - târziu 0
31. nocte - noapte 1
32. toto - tot 1
33. gratias - mulţumire 0
34. no - nu 1
35. deliciose - delicios/-oasă 1
36. io - eu 0,5
37. (io) es - (eu) sunt 0
38. adeo - la revedere (=revider) 0,5
39. si - da 0
40. lunedi - luni 0,5
41. martedi - marţi 0,5
42. mercuridi - miercuri 1
43. jovedi - joi 0
44. venerdi - vineri 0,5
45. sabbato - sâmbătă 0,5
46. dominica - duminică 1
47. maio - mai 1
48. januario - ianuarie 1
49. februario - februarie 1
50. martio - martie 1
51. april - aprilie 1
52. junio - iunie 1
53. julio - iulie 1
54. augusto - august 1
55. septembre - septembrie 1
56. octobre - octombrie 1
57. novembre - noiembrie 0,5
58. decembre - decembrie 1
59. zero - zero 1
60. un - unu 1
61. duo - doi 0,5
62. tres - trei 1
63. quatro - patru 0
64. cinque - cinci 0,5
65. sex - şase 0
66. septe - şapte 0,5
67. octo - opt 0
68. novem - nouă 0
69. dece - zece 0,5
70. caffe - cafea 1
71. bira - bere 0,5
72. the - ceai 0
73. vino - vin 1
74. aqua - apă 0
75. carne - carne 1
76. porco - porc 1
77. pullo - pui 0
78. agno - miel 0
79. pisce - peşte 0,5
80. pede - picior 0
81. gamba - picior 0
82. capite - cap 0,5
83. bracio - braţ 0,5
84. mano - mână 0,5
85. digito - deget 0,5
86. corpore - corp 1
87. stomacho - stomac 1
88. dorso - spate 0
89. pectore - sân 0
90. infirmera - infirmieră 1
91. empleato - angajat 0
92. policiero - poliţist 1
93. cocinero -     bucătar 0
94. ingeniero - inginer 1
95. medico - medic 1
96. gerente - manager 0
97. professor - profesor 1
98. programmator - programator 1
99. venditor - vânzător 0,5
100. scriptor - scriitor 1

Similaritate Interlingua/romaniano: 58,5 punctos/percentos

Quanto grande es le similaritate comparate con le altere linguas investigate usque nunc?

Italiano (Similaritate: 80 punctos/percentos)
Latino (Similaritate: 73 punctos/percentos)
Espaniol (Similaritate: 65,5 punctos/percentos)
Portugese (Similaritate: 64 punctos/percentos)
Romaniano (Similaritate: 58,5 punctos/percentos)
Francese (Similaritate: 49,5 punctos/percentos)
Anglese (Similaritate: 31 punctos/percentos)
Germano (Similaritate: 24,5 punctos/percentos)
Russo (Similaritate: 17,5 punctos/percentos)

Nos vide que le linguas romance se placia in le summitate del lista.
Isto esseva expectate. On clarmente vide que romaniano es un distinctemente romance lingua, con plus grande similaritate in le vocabulario con Interlingua que francese!

Io ha legite que un interlinguista svedese discoperiva que romanianos comprendeva Interlingua melior que anglese in un evenimento de sport. Ma io non pote evalutar quanto grande es iste comprension. Naturalmente, si le parlator romanian anque cognosce un altere lingua romance, le comprension deberea esser extense.

Io non ha studiate romaniano, ma ha probate leger textos romanian. Io debe confessar que le comprension es fragmentari. Io comprende multe parolas ma le grammatica obscura le signification.
Romaniano ha un grammatica plus complexe que per exemplo italiano o espaniol.
Durante centenas le lingua ha essite circumferite de linguas slave, le quales ha habite un grande influentia al vocabulario e phonetica.
Quando io ha audite romaniano, io non ha comprendite multo. Io ha comprendite certe parolas latinesc ma le senso me ha escappate.

In le lista de 100 parolas nos vide un par parolas slave:
(ro) ceas / (russo) часы (chasý) / (ia) horologio
(ro) da / (ru) да (da) / (ia) si
(ro) ceai / (ru) чай (chai) / (ia) the

Ma le majoritate del parolas in iste comparation es de origine latin. Nonobstante, secundo un investigation de Dimitrie Macrea in 1961, 11,5% del vocabulario es de origine slave, principalmente del Lingua slavonic ecclesiastic ancian, bulgaro e serbo.
https://en.wikipedia.org/wiki/Romanian_language#Lexis

Multe parolas romance es imprestate in le tempore moderne, principalmente del francese, latino e italiano. Il anque ha parolas de greco, turco, hungaro e germano.

In certe parolas como
63. quatro - patru
67. octo - opt
on vide le similaritate, ma le cambio q/c->p in iste parolas obscura lor signification pro un auditor non accostumate.

Romaniano es un interessante lingua romance que merita plus de attention. Illo ha un fascinante historia e ha multe interessante characteristicas.

Le sequente vice io comparara Interlingua con un altere lingua que ha le majoritate del vocabulario del latino, ma anque multe parolas de francese, germano e anglese. Illo ha un multo flexibile grammatica e usa duo signos diacritic que nos anque ha vidite in romaniano, per exemplo in le parola "vânzător". Pote tu divinar qual lingua es isto?