Esque Interlingua es un lingua romanic?

 Esque Interlingua es un lingua romanic? Iste thema a vices ha essite debattite inter le interlinguistas. Omne le linguas fonte, excepte anglese, es romanic.

Il existe un lista de 207 parolas, le Lista de Swadesh, ubi on trova parolas basic e universal, le quales es trovate in le majoritate del linguas del mundo. Iste lista es usate pro obtener datas statistic del cognation lexical inter varie linguas. Iste lista poterea esser usabile pro trovar le responsa al question ponite in le titulo de iste articulo.

Ante circa cinque annos io faceva comparationes lexical inter Interlingua e un numero de altere linguas, usante un lista de 100 parolas commun. Ecce le resultato:

Italiano (Similaritate: 80 punctos/per centos)

Latino (Similaritate: 73 punctos/per centos)

Ido (Similaritate: 72,5 punctos/per centos)

Espaniol (Similaritate: 65,5 punctos/per centos)

Portugese (Similaritate: 64 punctos/per centos)

Romaniano (Similaritate: 58,5 punctos/per centos)

Esperanto (Similaritate: 55 punctos/per centos)

Francese (Similaritate: 49,5 punctos/per centos)

Anglese (Similaritate: 31 punctos/per centos)

Svedese/norvegiano (Similaritate: 26,5 punctos/per centos)

Germano (Similaritate: 24,5 punctos/per centos)

Russo (Similaritate: 17,5 punctos/per centos)

Hic es le ligamine al ultime articulo, ubi io anque comparava svedese e norvegiano, le quales se monstrava haber un similitate lexical de 86% !

On pote studiar le lista de 100 parolas in le articulo.

http://poemasepensatas.blogspot.com/2019/03/similaritate-svedesenorvegiano.html

Mesmo si le lista forsan non esseva optimal, e mi methodo non perfectemente scientific, on pote facer alcun conclusiones quando al vocabulario de Interlingua:

1. Interlingua es multo similar a italiano e latino.

2. Francese es le lingua romanic del linguas fonte con le minime similaritate con Interlingua.

3. Le linguas non-romanic al lista ha le minime similaritate lexical con Interlingua.

Iste resultatos evelia nove questiones:

1. Proque es le vocabulario de francese e Interlingua tanto differente?

2. Esque le similaritate con italiano serea equalmente grande usante le lista de Swadesh?

3. Esque le vocabulario de Interlingua es plus romanic que lo de romaniano?

4. Como similar es Interlingua e anglese a varie nivellos o contextos lingual?

5. Esque on pote categorisar un lingua como romanic solmente secundo su vocabulario?

6. Esque un lingua romanic es apte como un lingua international?

Durante le sequente menses io va investigar iste questiones. 

Hen

Chronica publicate in Panorama in interlingua, no.2, 2021

Omne le linguas continuemente es inricchite con nove parolas. In le majoritate del casos isto es parolas imprestate, nove compositos, vetere parolas con nove significantias o pur neologismos. Normalmente il se tracta de substantivos, adjectivos e verbos. Numerales e pronomines es exemplos de classes de parola que es claudite. Illos rarmente prende nove parolas.

Ma il ha exceptiones – ante alcun annos, le lingua svedese esseva inricchite con un nove pronomine, que ha devenite establite e in le lingua scribite, e in le lingua parlate: ”hen”. Il jam habeva ”han” que significa ”ille” e ”hon” (pronunciate ”hun”) que significa ”illa”. ”Hen” es un pronomine de genere neutral, singular, tertie persona. Illo es usate quando on non sape o non vole specificar le sexo de un persona, o quando le persona non vole identificar se con un sexo specific.

Le besonio de un tal pronomine naturalmente ha essite actualisate durante le de plus in plus intensive debatto super le identitate sexual, ubi differente gruppos, le quales anteriormente esseva rendite invisibile, ha demandate recognoscentia de lor identitate e modo de vita.

Iste nove pronomine es ben adaptate a assi appellate personas non-binari, le quales non pote o non vole identificar se ni como viro, ni como femina, ma in vice alique inter o ultra le duo sexos.

”Hen” ha devenite un parola disputate in Svedia, mesmo si le debatto se ha temperate durante le annos recente. Alcunos reage negativemente al parola, proque in lor opinion su uso normalisa un phenomeno al qual illes se oppone. Alteres lo vide solmente como un parola practic que pote esser usate in vice de ”ille o illa”.

Le parola esseva proponite jam in 1966 del linguista Rolf Dunås. Ille refereva al pronomine finnese ”hän”, con le mesme signification e pronunciation. Finnese manca pronomines pro ille e illa.

”Hen” ha essite usate de plus in plus durante le 21e seculo, e ha crescite notabilemente post 2012. Le parola entrava al dictionario del Academia Svedese in 2015.

Esque Interlingua haberea le possibilitate de usar un pronomine de genere neutral? Isto totalmente depende del facto si tales existe in le linguas fonte. Ecce alcun propositiones:

Desde longe tempore, anglese ha le possibilitate de usar ”singular they” – ”illes in singular”. Iste forma ha ganiate popularitate durante recente annos.

In espaniol on ha proponite ”elle”, pronunciate ”eje” o ”elje”. (Ille=él, illa=ella). On anque ha proponite ”æ” i vice de ”a” o ”e”. Isto devenirea ”illæ”. Ma como pronunciar isto? Forsan como in latino classic: ”illaj”.

Latino non ha un parola equivalente a ”hen”, ma pote usar le forma masculin pro ambe sexos, si le sexo non es specificate. Anglese ha facite similarmente in le passato, usante ”generic he” (”ille generic”). Ma isto ya non es lo que nos cerca!

Nos presto pote constatar que le linguas fonte de Interlingua non ha avantiate tanto como svedese con respecto al creation de un pronomine pro le sexo neutral. Il ha plure propositiones e nulle de illos ha ganiate sufficiente terreno. Dunque nostre lingua non ancora ha le possibilitate de usar un tal, secundo le regula de tres. Il es possibile crear un lingua plus sexualmente neutral per le uso de paraphrases ubi on evita ”ille” e ”illa”, ma il tardara multe tempore ante que Interlingua habera un parola equivalente a ”hen”.

Certe linguas construite ha un tal pronomine. In Ido ”ille/illa” es ”il(u)/el(u)”. Le forma neutral es ”lu”. In Lingua Franca Nova, como in finlandese, il solmente existe un pronomine pro le tertie persona in singular: ”el”. 

Interlingua, a differentia de iste linguas, non es construite, ma methodicamente derivate del linguas fonte. Dunque, on non pote construer impulsivemente su proprie parolas. 

Un folio al arbore del vita

Il es tentante

a spectar retro a su vita

e facer conclusiones general

ma tunc on debe recordar se

que nos omnes solmente es micre folios

al immense arbore del vita

Nos omnes es unite,

nos es partes del mesme corpore

e lo que adjuta un de nos,

dunque adjuta omnes,

proque nos respira le mesme aere

e bibe le mesme aqua

e calefacte es del mesme sol

Quando veni le autumno,

nos crispa e marce

pro al fin facer le cadita

al fundo, al humus terren

Ibi nos nos uni in toto

le un con le altere e con le terra

e ibi il ha le regno del radices,

le quales appertine al arbore del vita

-iste columna vivente

in verde, jalne, rubie e brun

que es tanto grande sub le terra

que super le vaste herba

Quando le folios es unite con le terra,

illos es prendite per le radices

e tirate in alto al trunco e al brancas

pro le proxime primavera

devenir buttones

que intra se mesme porta memorias

de multe estates passate

Assi progrede

le grande cyclo del vita

Le morte es solmente un porta

de un vita al altere

Le sagessa del Natura nos guida

trans le conto opulente de nostre vitas

Nos face experientias, nos apprende,

pro sempre crescer in anima

e un die nos nasce de novo,

aperi le oculos e specta

le arbore del vita in plen splendor,

su radices, trunco, ramos e folios

e nos vide que toto es multo bon,

que le scopo valeva le penas del viage,

que nos solmente es micre folios

in le vaste universo

ma al mesme tempore vaste universos

in cata un micre folio

Le triumpho del odio

 

Hodie le odio triumphava

ma un die illo va

destruer se mesme

Io bibe mi lacrimas

Io bibe mi lacrimas

assi que illos non caderea al terra

e lo intoxicarea

Illos flue del oculos

a basso verso le labios desiccate

Labios desiccate

que deveniva mute

e mesmo incapabile a susurrar

le nomine amate

Un familia peculiar

 

Papa Gallo

Mamma Galla

Le fratre e le matre

adora granpatre

Le soror: sin honor

Al cosina

manca vitamina

Le protagonista

es un professionalista

ma le genitores:

amatores

Le scaramucias etymologic de Scaramouche

Chronica publicate in Panorama in interlingua, no.1, 2021

Un parola svedese inusual, ma tamen regularmente apparente, es “skärmytsling”. Il es difficile a discerner su etymologia, ma on pensa primarimente del lingua german. Isto es un del linguas le qual ha date svedese le plus grande numero de parolas imprestate. Post un micre investigation, isto se monstra esser ver: le parola es imprestate del germano in le comencio del 17me seculo. In german on dice “schermützel”. Ma le parola ancora es difficile a comprender. Que significa “mützel”? 

 Alora nos debe continuar! Le parola german veni del italian “Scaramuccia”. Isto es le nomine de un figura del commedia dell’arte – theatro comic italian, con un fixate collection de personages, le qual nasceva in le 16te seculo. Le spectaculos esseva in grande parte improvisate. Scaramuccia es coarde e ostentative. A vices ille es astute, a vices insipiente. Lo que es interessante, es que le parola veniva al italiano del germano, ante que illo esseva de novo imprestate al germano con un termination italian. “Skara” es le vetere parola germanic pro “secar”. In italiano le signification cambiava a “combattimento”: “schermire”. Le termination “muccia” es diminuitive. Litteralmente isto deveni “parve combattimento”, e isto es anque le signification de “skärmytsling” in svedese. 

 In Francia le nomine cambiava a “Scaramouche”. Isto es le plus commun forma del nomine, le qual nos incontra in litteratura, cinematographia, theatro e musica. In anglese le parola prendeva le forma “skirmish”, basate al forma francese, quando on refere a un “parve combattimento”, e “Scaramouche” quando on refere al personage. In interlingua isto deveni “scaramucia” (sin le duple c del italiano) e “Scaramouche”. 

 In 1921 le diligente autor italian Rafael Sabatini publicava su romance “Scaramouche”. Illo duo vices deveniva adaptate al cinema e mesmo inspirava le compositor Darius Milhaud a facer un pecia de musica instrumental con le mesme titulo. Como un echo de isto, Freddie Mercury, del gruppo pop “Queen”, in le canto “Bohemian Rhapsody”, canta le parolas enigmatic “Scaramouche, Scaramouche, will you do the fandango?” (“Esque tu facera le fandango?) 

Le romance de Sabatino tracta del advocato Andre-Louis Moreau, e eveni durante le revolution francese. Un cosa inusual es que le protagonista se evolve de un cynico a un idealista. A causa de su labor pro justitia, ille deveni un homine chassate, e se occulta per adherer a un gruppo del commedia dell’arte, ubi ille representa Scaramouche, e discoperi su talento dramatic, faciente successo al scena. 

 Il es interessante a vider como le nomine de un personage deveni un substantivo. O esque le processo es le opposite? A vices il es difficile a saper que es le gallina e que es le ovo. E como viagiava le parola “skara” de Germania a Italia? Esque durante un combattimento? Al minus nos sape que le continuate dispersion del parola, ex Italia ad le resto del mundo, esseva pacific, in le forma de theatro comic, litteratura, films e musica. 

Le beltate de un lingua

 

Le burla judee

 

Un judeo in New York entrava un restaurante chinese e ordinava blintzes.

-Nos non servi iste platto, diceva le servitor. Ma in vice, conta me un yiddishe burla!

-Ben, ecce un burla, le judeo diceva:

"Un italiano entrava un pub irlandese, e ordinava pizza.

-Nos non servi tales, diceva le barman. Ma in vice, conta me un burla italian!

-Ben, ecce un burla, le italiano diceva:

-Un irlandese entrava un pizzeria e ordinava whisky.

-Nos non servi iste bibita, le servitor diceva. Ma in vice, conta me un burla irlandese!

-Ben, ecce un burla, le irlandese diceva:

-Un italiano entrava un pub irlandese..."

-Stoppa! interrumpeva le servitor chinese, isto non es un yiddishe burla!

-Sape tu, mi amico, que tu nunquam recipe lo que tu ha ordinate?

Mille guttas

 

Mille guttas

se fracassa contra mi corpore

Le preces del sic herba

finalmente es complite

Le clemente color gris del celo

dona alleviation al corpores ardite

Su dense humiditate

cela le orbe radiante

Tu viagia per autobus

trans imbibite paisages

Le vitros del halto

es fracassate

Le autos essaya hastar,

assi como sempre,

e tira in alto fontanas

del inundate autostrata

Le longe sete del humus

al fin es satiate

e mille guttas de pluvia

lava mi visage

Spheric speculo

 

Le celo se reflecte

in le spheric speculo del spirito

le qual es transformate

a un miniatura invertite

del firmamento

Lo illimitate da spero

a illes qui es limitate

Cantos sin fin

echoa contra molle superficies

Pensatas sin parolas

tocca le testa de alcuno

Le ventos inspira

nubilose obras maestral

Cata momento es unic

al paletta celeste

Le celo dice a te:

"Tu es perfecte

sin saper lo

Tote le sagessa, tote le amor

jam vive in tu corde

nam tu es un complete

speculo spheric

e super tu es le nubes

e detra le nubes es le sol

e ultra le sol es le stellas

e le stellas es imbraciate

del vivente totalitate

le qual es reflectite

in myriades speculos spheric"

Micre guttas de amor

Io cammina trans le mundo e collige

micre guttas de amor

Un surriso, un amabile parola,

quasi insensibile gestos

de humanitate quotidian

Iste guttas irriga mi anima

le qual vole olim florar

e monstrar le mundo

su fragrantia e colores

Tote le amor le qual io recipeva

multiplicate io retornara al mundo,

nam le mundo besonia amor e cura

e balsamo sur su vulneres

Le cambio

A vices,

le vita es como un traino

Illo seque le rails

trans villages e citates

Tote le route es predestinate,

e alsi le station final

Ma subito,

ibi, in avante:

un cambio,

un via lateral,

un linea incognite

a paises inexplorate

Periculos e opportunitates

provoca le enoiose securitate

Un decision debe esser prendite

nam le traino sempre hasta

Le homine presso le cambio

perspira, tormentate de angustia

In le ultime momento

le decision es prendite

e in hasta le direction

del traino es seligite

Io es qui io es

"Io es qui io es"

Deo diceva a Moses

Il anque es scribite que nos es

"create al imagine de Deo"

Assi Deo es qui ille es

e nos es qui nos es

In nostre imbroliate mundo

multes cerca lor identitate

A vices illes vole devenir 

un persona differente

Illes vole modificar lor corpores

in multissime manieras,

chassante ideales capriciose

Ma si nos pacifica le pensatas volettante

e impressiones constante del retes social,

e in vice viagia verso le interior 

in le nave pacific del conscientia plen,

tote le via al celate oceano del anima,

nos pote rediscoperir

qui nos es, e sempre ha essite

Pois, 

quando nos reveni, 

ancora in le nave pacific,

nos ha apprendite 

como amar nos mesme,

assi como nos es,

nam "nos es qui nos es"

e tunc le apparentia exterior

non es tanto importante

e nos lassa le fortia spiritual

harmonicamente formar le materia