Jun 13, 2018

Le nomines del statos del SUA


Chronica publicate in Panorama in Interlingua, no.5, 2016

Quando on specta un mappa del SUA, il es facile esser fascinate del nomines geographic, ben cognite ex pelliculas, series de TV e libros, e soniar se via al prateria, o Rocky Mountains, o citates plenate de grattacelos. Ma sovente on oblida que multe de iste nomines proveni de populos que viveva ibi ante le arrivata del europeos.
Alabama, Connecticut, Illinois, Kansas, Massachusetts, Nebraska, Ohio et cetera omne son nomines indian, sovente con pronunciation e orthographia modificate, lo que occureva quando illos era adoptate del homine blanc.

Nomines geographic son importante portatores del historia, alco super que on normalmente non reflecte. Illos conta re populos qui viveva ibi ante multe tempore ma plus tarde dispareva, o re coincidentias historic, o personas particular le qual succedeva immortalisar lor nomines, intentionalmente o como coincidentia. Le plus obvie exemplo in iste contexto es Amerigo Vespucci, le qual dava su nomine al continente integre.
Su nomine es un forma italianisate del german Emmerich, con le significantia "ermen": integral, universal, e "ric": richessa, poter. Quando on lo realisa, "universal poter" es un apte nomine pro le pais superpotente SUA, al minus durante le tempore de su plus grande influentia!

Pro nos interlinguistas le nomines le quales veni de espaniol, francese e latino son particularmente interessante. Illos nos da multe si-nominate "aha-erlebnis", experientias aha: Colorado (esp) significa 'colorate' e Florida 'florate'. Le nomine distingue le pascha, "pascha florate", del natal, le qual olim anque era nominate pascha. Indiana (lat) es le nomine latin pro "Le pais del indianos". Montana (esp Montaña) es 'montania'. Forsan, si le anglophonos haberea comprendite como pronunciar iste parola, le stato hodie portarea le nomine Montania. Nevada (esp) "Sierra Nevada" significa "Monte Nivate". Vermont (fra) initialmente era "Vert Mont", isto es "Verde Monte".

Virginia (lat) significa "Le pais del virgine". Le stato es nominate assi pro honorar Elisabeth I, le regina que nunquam se maritava. Pennsylvania (lat) significa "Le silvas de Penn". Le quaker William Penn era un del fundatores de iste stato.

Altere nomines interessante (non-latin) include Rhode Island, originalmente Roodt Eylandt, in le orthographia vetere nederlandese. Le signification es ”Rubide Insula”.
Hawaii (naturalmente) es un nomine hawaiian. Illo proveni de un nomine polynesian: Hawaiki, que probabilemente significa "Le residentia del deos". Il es facile consentir, considerante le belle plagias de iste insulas.

Traciar le etymologia del nomines de placias da un dimension additional al studios geographic. Isto da inexpectate cognoscentia de linguas e historia. Multe nomines sovente usate cela contos oblidate. Nos los non vide in nostre stressante vita quotidian, ma quando nos trova le tempore pro arrestar nos, le ben cognoscite nomines revela lor origine incognite.

Centro commercial


Tosto secunde hora
prime etage
Un curte incontro
Bon die, adeo
Un vista in alto
un photo spontanee
Le sol es obscurate
Umbras lento se displacia
Scalas rolante
duce a merces
Pecunia cambia manos
manos se stringe

Tertie hora passate
secunde etage
fatiga de impressiones
Le centro commercial
dice multissime cosas
que on immediatemente oblida

Quarte hora e un medie
in via al exito
Toto comprate, toto oblidate
Moneta expendite
stomacho plenate
joia artificial
plena le facies

Aciero e vitro


Io me ha perdite inter aciero e vitro,
specta in alto al celo ma non senti le vento,
nulle aer fresc o canto de aves
Io ha essite hic antea
et es hic de novo
Que occurreva durante le annos intermedie?

Esque io poterea scander usque le limite del celo?
Le cadita serea devastante
Io senti timor e tremulante me pone
al lucide, frigide pavimento

Metallo linear, metallo arcate
Pensatas recte, sentimentos voltate
Lentemente io deveni un parte
de lo frigide e lo dur

Si io vade calmemente
nemo videra que io es estranie,
e que io mira toto
assi como a prime vista

Mi digito sin sono glissa super vitro
quando io me lento e silentemente
move al exito invisibile

Similaritate Interlingua/francese


Isto es le quarte parte in mi serie de comparationes inter Interlingua e altere linguas. In le previe comparationes io ha comparate iste linguas:

Anglese (Similaritate: 31 punctos/percentos)
Espaniol (Similaritate: 65,5 punctos/percentos)
Portugese (Similaritate: 64 punctos/percentos)

Pro anglese e espaniol io primo usava differente vocabularios del cento parolas plus commun. Ma il esseva difficile trovar un tal lista pro portugese. In vice io trovava un lista con cento parolas interessante e representative, e decideva usar lo pro tote le comparationes. Dunque io usava iste lista pro facer nove comparationes pro anglese e espaniol.
Le lista veni de iste adresse:

Grande similaritate da 1 puncto, similaritate partial 0,5 punctos e nulle similaritate 0 punctos. Usante le lista de 100 parolas on obtene un correspondentia inter le punctos e percentos.

Evalutar similaritate e comprensibilitate inter parolas plus o minus similar es difficile. Si vos discoperi evalutationes erronee, per favor commenta e io va corriger le errores.
Quando io es insecur del pronunciation de un parola io usa forvo.com pro controlar lo.

Iste comparationes non es scientific, ma da un resultato approximative.

In iste quarte parte io compara Interlingua con francese:

INTERLINGUA / FRANCESE / SIMILARITATE

1. septimana - semaine 0,5
2. anno - année, an 0,5
3. hodie - aujourd'hui 0
4. deman - demain 1
5. heri - hier 0
6. calendario - calendrier 1
7. secunda - seconde 1
8. hora - heure 0,5
9. minuta - minute 1
10. horologio - horloge 0,5
11. poter - pouvoir 0,5
12. usar - employer, utiliser (=utilisar) 0,5
13. facer - faire 0
14. ir - aller 0
15. venir - venir 1
16. rider - rire 0
17. vider - voir 0
18. longe - long (longue) 1
19. parve - petit(e) 0
20. bon - bon(ne) 1
21. belle - beau (belle) 0,5
22. fede - laid(e) 0
23. difficile - difficile 1
24. facile - facile 1
25. mal - mauvais(e) 0
26. proxime - près, proche 0
27. placer - plaisir 0,5
28. salute - salut 1
29. die - jour 0
30. tarde - tard 1
31. nocte - nuit 0
32. toto - tout(e) 0,5
33. gratias - merci 0
34. no - non 1
35. deliciose - délicieux/euse 1
36. io - je 0
37. (io) es - (je) suis 0
38. adeo - adieu 1
39. si - oui 0
40. lunedi - lundi 1
41. martedi - mardi 1
42. mercuridi - mercredi 1
43. jovedi - jeudi 0,5
44. venerdi - vendredi 0,5
45. sabbato - samedi 0
46. dominica - dimanche 0
47. maio - mai 1
48. januario - janvier 0,5
49. februario - février 0,5
50. martio - mars 0,5
51. april - avril 1
52. junio - juin 0
53. julio - juillet 0
54. augusto - août 0
55. septembre - septembre 1
56. octobre - octobre 1
57. novembre - novembre 1
58. decembre - décembre 1
59. zero - zéro 1
60. un - un(e) 1
61. duo - deux 0,5
62. tres - trois 0,5
63. quatro - quatre 0,5
64. cinque - cinq 0,5
65. sex - six 0,5
66. septe - sept 0,5
67. octo - huit 0
68. novem - neuf 0
69. dece - dix 0
70. caffe - café 1
71. bira - bière 0,5
72. the - thé 1
73. vino - vin 0,5
74. aqua - eau 0
75. carne - viande 0
76. porco - porc [porh] 0,5
77. pullo - poulain 1
78. agno - agneau 1
79. pisce - poisson 0
80. pede - pied [pié] 0
81. gamba - jambe 0
82. capite - tête 0
83. bracio - bras 0
84. mano - main 0
85. digito - doigt 0
86. corpore - corps 0,5
87. stomacho - estomac 0,5
88. dorso - dos 0
89. pectore - poitrine 0
90. infirmera - infirmière 1
91. empleato - employé(e) 1
92. policiero - policier 1
93. cocinero - cuisinier 0
94. ingeniero - ingénieur 1
95. medico - médecin 1
96. gerente - directeur/trice (gérant) 0,5
97. professor - professeur(e) 1
98. programmator - programmeur/euse 1
99. venditor - vendeur 0,5
100. scriptor - écrivain 0

Similaritate: 49,5 punctos/percentos

Il es difficile comparar Interlingua con francese, proque sovente il ha un assatis grande differentia inter le orthographia e pronunciation in francese. In mi comparation io ha concentrate al similaritate in pronunciation. Assi certe parolas assatis similar in scriptura es plus difficile a comprender quando pronunciate, como horloge [=orlozh].
Certe parolas es toto differente, como gratias = merci. Isto da 0 punctos ma in realitate isto es un parola international ben comprendite. Ma io vole evalutar omne linguas in le mesme modo - le similaritate actual.

Finalmente: quanto similar es francese a Interlingua in comparation con le previe linguas investigate?

Anglese (Similaritate: 31 punctos/percentos)
Espaniol (Similaritate: 65,5 punctos/percentos)
Portugese (Similaritate: 64 punctos/percentos)
Francese (Similaritate: 49,5 punctos/percentos)

Nos vide tres nivellos: anglese, un lingua germanic, es le minus similar, ma gratias al multe imprestate parolas latino-grec un tertie parte es similar.
Isto da un multo limitate intercomprension con Interlingua.

Francese ha un similaritate de un medietate. Isto da un intercomprensibilitate partial. Cambiamentos in vocabulario e in phonetica ha date francese su character distincte, ma complica le intercomprension con le altere linguas romance.

Espaniol e portugese ha le plus grande similaritate con Interlingua del linguas comparate usque nunc, al mesme nivello de 64-65 percentos. Isto da un bon, ma non total, intercomprension con Interlingua.

Ha italiano un plus grande similaritate con Interlingua que espaniol e portugese? Nos videra in le sequente comparation lingual!